Openingswoord van de voorzitter van de Stichting Driel-Polen
de heer A.J.M. Baltussen, tijdens de 78e Herdenking van de bijdrage van de 1ste Poolse
Onafhankelijke Parachutistenbrigade aan Operatie Market Garden
Driel, 17 september 2022

Excellenties Generaals Dames en Heren,

Beste veteranen in Canada en Polen, uw leeftijd en gezondheid laat het helaas niet toe bij deze herdenking aanwezig te zijn. Na 2 jaar door Covid gerelateerde beperkingen is dit het eerste jaar dat wij ons realiseren dat we vanaf nu in Driel herdenken zonder uw fysieke aanwezigheid.
Gelukkig stelt de techniek ons instaat om u te laten beleven dat wij uw inzet voor onze vrijheid, nu 78 jaar geleden, blijven herdenken.

Excellenties, Generaals, dames en heren namens de Stichting Driel-Polen heten we u allen van harte welkom bij deze herdenking, waarbij we speciale aandacht besteden aan de bijdrage van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade aan operatie Market Garden – 78 jaar geleden.
Vandaag zijn ook nabestaanden aanwezig wij hopen dat de komende jaren deze groep groeit om op die manier samen met ons hun familieleden te blijven eren.

Graag wil ik u meenemen in de weg die veel leden van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade hebben moeten afleggen voordat zij op 21 september 1944 hier bij Driel landden.

7 maanden geleden werden wij verrast door een vijandelijke inval in Oekraïne.
83 jaar geleden werd Polen verrast door een soortgelijke inval. Toen van 2 kanten.

Op 1 september 1939 was de Duitse inval in Polen vanuit het westen. Op 17 september volgde de inval van de Sovjet Unie vanuit het oosten.
Deze aanvallen waren afgesproken op 28 augustus 1939. ‘Het Molotov-Ribbentroppact’. Daarmee kregen de Duitsers aan hun oostgrens de handen vrij om Polen te bezetten. De Russen kregen de kans om de gebieden te bezetten waarop ze al na de Eerste Wereldoorlog aanspraak op maakten.
De opmars eindigde op 6 oktober 1939 met de verdeling van de hele Tweede Poolse Republiek tussen Duitsland en de Sovjet-Unie, en de annexatie van beide porties.

In de nacht van 9 op 10 februari 1940 begon de Sovjet-Unie met deportaties van de Poolse bevolking. Poolse burgers uit de door Sovjets bezette gebieden – in totaal ruim 300,000 – werden gedeporteerd naar Kazachstan, Oezbekistan en Siberië. Velen van hen overleefden de tocht niet door de ondraaglijke omstandigheden en hun behandeling door de Sovjet-Unie.

Ook Nazi-Duitsland dwong Polen te migreren. In het voorjaar van 1941 waren ten minste 840.000 mensen uit hun huizen gezet en van hun bezittingen beroofd. Tussen eind 1942 en augustus 1943 werden nog eens 110.000 Polen tot een brute verhuizing gedwongen.

Met de invasie van Duitsland in 1941 kwam de Sovjet-Unie in het geallieerde kamp en Stalin sloot een overeenkomst met de Poolse regering in ballingschap. De gevangen Polen kwamen in 1942 vrij en konden zich aansluiten bij diverse Poolse legeronderdelen in de Sovjet-Unie of in het Westen.
Als gevolg van deze overeenkomst konden tienduizenden Poolse krijgsgevangenen uit de Sovjet-Unie vertrekken.
Hiervan sloten velen zich aan bij het legerkorps van generaal Anders welke vocht in Italië. Anderen maakten een reis naar Engeland om zich daar aan te sluiten bij de Poolse legereenheden van Generaal Maczek en Generaal Sosabowski.
De deportatie in 1940 was een reis van ongeveer 4.000km.
De reis die de mannen die zich later aansloten bij de Poolse legereenheden in Engeland trokken vanaf april 1942 via Kazakhstan, Oezbekistan, Turkmenistan, Perzië nu Iran, Jordanië, Israël en vanuit Egypte per boot naar Zuid-Afrika en langs de westelijke kust van Afrika om na ongeveer 6 maanden in Schotland aan te komen. Een reis van ongeveer 36.000km.

Degenen die zich aansloten bij de eenheid van Generaal Sosabowski hadden als doel ingezet te worden bij de bevrijding van Polen.
De snelste en ook moeilijkste manier om Poolse militaire eenheden in het vaderland te brengen was door middel van luchtlandingen. Sosabowski werd bevelhebber van de parachutistenbrigade. De parachutisten zouden voor Polen strijden op Pools grondgebied. Daarvoor staat ook het ‘Onafhankelijke’ in de naam van de Brigade. Het ultieme doel van de parachutistenbrigade was de bevrijding van Polen en de uitdrukking ‘Langs de kortste weg’ (Najkrótszą Drogą) was in het moreel van de Brigade ingebakken.
De Poolse regering in ballingschap in Londen wilde de Brigade met name inzetten ter ondersteuning van de geplande opstand tegen de Duitse bezetter in Polen voordat het Rode Leger Polen zou innemen. Door politieke druk en ook logistieke beperkingen kon dit helaas niet gerealiseerd worden.
De brigade werd uiteindelijk in 1944 ingezet bij Operatie Market Garden. Een deel landde in hun zweefvliegtuigen met hun antitankkanonnen op 18 en 19 september aan de noordkant met de Britten. De meerderheid landde op 21 september hier bij dit dorp om van daaruit hun Britse en Poolse kameraden aan de noordkant te helpen.

Het naar Berlijn oprukkende Sovjetleger verdreef weliswaar de Duitse bezetter, maar bracht in plaats van vrijheid een nieuwe overheersing. De Sovjets gaven daarmee invulling aan de in november 1943 tussen Stalin, Roosevelt en Churchill gemaakte afspraak over het naoorlogse Europa. De nieuwe grenzen van Polen waren vastgesteld. Polen kwam in de invloedssfeer van de Sovjet-Unie.
Voor Polen die meevochten in het westen betekende terugkeer naar hun vaderland gevangenschap of erger. De meeste Polen vestigden zich in West-Europa of vertrokken naar andere werelddelen.
Zo eindigde de reis die zij in 1940 via Siberië gedwongen waren begonnen. In die reis was Driel slechts een tussenstop maar wel een die resulteerde in blijvende vriendschapsbanden.

De vriendschap die in september 1944 tussen de Poolse militairen en de Drielse bevolking is ontstaan duurt voort. Diverse bewijzen daarvan zijn in dit dorp aanwezig.
Toen generaal Sosabowski en zijn brigade de schuld kregen van het mislukken van Operatie Market Garden is de Drielse bevolking de Polen blijven steunen in hun strijd om eerherstel wat volgde in 2006 met het uitreiken van de Militaire Willemsorde.

Het vaandel met de Militaire Willemsorde en een vertegenwoordiging van de 6e Airborne Brigade is jaarlijks bij deze herdenking aanwezig. Via hen en de nabestaanden van de leden van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade zetten wij de vriendschapsbanden voort.